Bez ikakve dileme se može reći da postoji jedan interesantan fenomen u našoj politici. Fenomen kojeg gledamo i slušamo desetljećima i koji je toliko uobičajen i normalizovan da ga gotovo niko ne primjećuje. Treba ga izbliza promotriti u kontekstu aktuelnih opštinskih izbora. Radi se o paušalnoj ocjeni minulog rada političara koji se ponovo kandiduju: nešto u smislu, ma on/ona je loše radila ili, rjeđe, ma on/ona je dobro radila. Dihotomija ocjene mandata (dobar/loš) nam u ovom tekstu nije toliko važna koliko je važna naglašena paušalnost te ćemo se na nju fokusirati. Kontrast uobičajenim crno-bijelim ocjenama su ozbiljniji pristupi ocjenjivanja rada političara (istražili smo i znamo da je taj i taj političar konkretna obećanja ispunio a neka druga nije) ali ćemo vidjeti da i to ima veze s fenomenom paušalnosti.

Ako bismo htjeli definisati manir ocjenjivanja rada političara od strane građana, to bi bio težak posao. Takva rabota je najčešće proizvoljna i odokativna te dolazi u mnogo egzotičnih varijanti. S druge strane, neki profesionalni projekti praćenja ispunjenja obećanja bez sumnje predstavljaju primjer dobrog posla. Ipak, tu se nalaze dva problema koja se provlače kroz oba pristupa a potpuno su druge prirode od prethodno opisanog: prvo što se miješaju kruške i jabuke - popravka stepeništa vrijednosti deset hiljada KM ili uvođenje TV prenosa opštinskih sjednica u poređenju sa komplikovanom i skupom izgradnjom nekog parka ili ceste nije ista stvar. A donosi isti broj bodova u procjeni rada političara. Drugo, važnije, i amaterski i profesionalni pristupi ocjenjivanja rada političara neminovno podržavaju kulturu paušalnosti jer pomažu da se donese opšti sud o političaru na jedan specifičan način. Tako nešto ne bi trebalo da bude važno na način kako postoji u našoj političkoj kulturi. Evo o čemu se radi.

Opšti sud je prije ili kasnije nužan da bi čovjek znao za koga će glasati - dakle radi se o svođenju više kandidata na jednog i crtanju njegovih prednosti velikim kistovima. Kako se to radi kod nas? Slušamo i čitamo poznanike, novinare, druge političare i razne druge profesionalce koji su takvu generalizaciju već uradili. Čujemo ko dobro radi i šta je konkretno dobro radio; isto tako čujemo ko loše radi. Na kraju i mi sami generalizujemo i donosimo opšti sud. Procjenjujemo na osnovu gomile diretno prikupljenih informacija i prethodnih opštih sudova šta je pojedini političar uradio po mnogim pitanjima. Sve izgleda OK?

E problem je u tome što to ne bi trebala biti opštenarodna rabota niti bi trebalo postojati usaglašavanje i nivelacija naših mišljenja o pojedinom kandidatu po pitanjima koja nas se ne tiču. Šta je alternativa? To da svaka pojedina osoba (dakle zainteresovani glasač-amater) napravi takvu generalizaciju na osnovu konkretnih stvari koje je se tiču. Sasvim je OK, štaviše poželjna je nivelacija i usaglašavanje u okviru grupe takvih zainteresovanih ljudi, ne i onih koji žive 5 kilometara dalje. Da, obećano je i napravljeno odgovarajuće stepenište u mojoj mahali i to mi je važno pošto svaki dan tuda prolazim. Ne, nije napravljen obećani park u koji mogu izaći sa djecom da se igraju. Moja kritika nekog drugog rekonstruisanog stepeništa, u drugoj opštini, kojim nikada nisam prošao a za koje se tetka Zlata hvali da joj je korisno a tetak Nezir kaže da je loše izvedeno, je najprije nepristojna i nepotrebna pošto ja to stepenište ne koristim. Samo oni koji tuda hodaju (dakle spomenuti tetka i tetak te drugi koji imaju neformalno veće pravo i „vlasništvo“ nad tim dijelom opštine) trebaju govoriti o konkretnom stepeništu. Nas, druge amatere, to ne bi trebalo suviše da se tiče (ali treba da se tiče profesionalaca i novinara). Na ovaj način se može preći iz modaliteta opšteg diskursa i dijalektike u modalitet konkretne zainteresovanosti i aktivnog glasanja.

Individualno petljanje u tuđe poslove na prethodno opisani način najviše liči na nešto što se radi u okviru jedne velike proširene porodice. Mi kao kritikujemo svoje kandidate – rođake, te iz cijele grupe kandidata biramo neke, opet naše, koji će zauzeti mjesto moći i raditi. Ne procjenjujemo na pravi način obećanja i ispunjenja stranaka (čitaj firmi) koje nam nude benefite. Često se tu spominje glagol „zaslužiti“ koji opet dijelom dolazi iz dinamike porodičnih relacija – kaže se npr. kako je neko zaslužio da bude gradonačelnik (to je posebno bilo aktuelno u vezi izbora Bogića Bogićevića). Zar to treba tako biti? Zar neki načelnik ili vijećnik nije osoba koju smo izabrali da uradi nešto što će nam koristiti? Zar on/ona nije naš glas koji pokriva naše interese i želje?

Dakle, nas trebaju zanimati samo nama bitne stvari koje su bile obećane da će se uraditi. U tom smislu, ne trebaju nas zanimati (porodična, najprije dječja) objašnjenja zašto nešto nije učinjeno i ko su sve krivci za to. Kandidati bi trebali biti odrasli ljudi koji su već ranije uzeli u obzir sve prepreke koje bi se mogle pojaviti na putu ispunjenja obećanja. U protivnom takvo obećanje je prevara iako se možda nije tako htjelo. Ako ostanemo u okviru velike porodice i paušalnosti ocjena ostajemo i u modalitetu isprika, objašnjenja i svaljivanja krivice na druge ljude, stvari i pojave. Javni poslovi ne bi trebali suviše ličiti na porodicu.

Ovo nas sve vodi prema drugoj velikoj temi – pitanju politike kao moralnosti. Naše paušalne ocjene su uvijek dobrim dijelom ocjene o moralnosti pojedinih političara-kandidata, ali je ovdje važnije što govore i o moralnosti nas koji glasamo. Da ilustrujem: u jednom razgovoru na ovu temu, moj poznanik I. mi kaže – e ne može se tako razmišljati o politici i kandidatima, ne može se glasati za one koji donose dobro samo tvojoj mahali; mora se brinuti o cijeloj opštini. To je bio moralni prijekor jer je jasno da I. osjeća kako je briga za cijelu zajednicu moralna kategorija, a briga za partikularne mahalske interese nemoralna. Ovo je problem zato što se politička moralnost u našem liberalno-demokratskom sistemu ostvaruje upravo prateći legitimni lični i grupni interes.

U postojećem sistemu - kakav god da je - efikasno funkcionisanje se može dostići samo promovisanjem i insistiranjem na partikularnim interesima. Očigledno je da može nekako funkcionisati i ovako kako trenutno funkcioniše, ali se veći benefiti u smislu usluga koje država pruža kao i ukupnog funkcionisanja sigurno postižu udovoljavanjem legitimnim grupnim interesima prije nego paušalnim opštim pričama. Istina da ovakav pristup ima svoje ozbiljne mane - najprije zbog nepovlaštenih koji ne mogu sebi izglasati benefite ili zbog sebičnosti bogatih - ali to se mora rješavati drukčije, ne na opisani način. To je druga velika tema o kojoj treba diskutovati, a takve rasprave kod nas uopšte nema.

Da zaključimo, postojeća varijanta paušalnog ocjenjivanja koju vrše pojedinci a koja je na snazi kod nas, otvorena je za manipulaciju i slabo funkcionalna. Interes za poslove koje opštinske službe obavljaju u drugim dijelovima opštine ili pak u drugim opštinama je problematičan za ocjenjivanje rada tih službi iz pespektive nepostojećeg odnosa izvršilac usluge – konzument. Na to se dodatno kače i stare navike ubjeđivanja od strane partijaca kako negdje drugo „naši“ ljudi obavljaju odličan posao.

Dodao bih još jednu sumnju imajući u vidu prenošenje porodičnih relacija i dinamika u javnu sferu: možda se na ovaj način čak podržavaju i održavaju obrasci mišljenja koji nisu najzdraviji.

Faris Čengić, Prometej.ba