Od prvih ozbiljnih početaka naučim bavljenjem historijom, period srednjovjekovlja privlačio je pažnju istraživača. Termin medievalistika struka je prihvatila već u prvim decenijama dvadesetog vijeka, a njim se nastojao objasniti širi interdisciplinarni pristup ovom historijskom predmetu. Od tog vremena pa sve do danas, sručnjaci iz oblasti historije, arheologije, historije umjetnosti, arhitekture, jezika i književnosti, nastoje doznati više i osvjetliti ovaj hiljadugodišnji period ljudske historije.

Očekivali biste da u zemlji na čijem se tlu razvilo i postojalo respektabilno srednjovjekovno kraljevsto, koje je uz sve svoje specifičnosti nesumljivo integralni dio šire, evropske slike srednjovjekovne historije, te u kojoj se pokušava baštiniti ovo historijsko naslijeđe, medievalistika slovi za jednu od priznatijih naučnih disciplina i ima potpunu državnu i društevu potporu. Nažalost, situacija u Bosni i Hercegovini nije niti izbliza takva.

Koliko mali značaj se pridaje medievalistici kao naučnoj disciplini i općenito periodu koji ona proučava, uočljivo je već ako se krene od obrazovnog sistema. U ionako reduciranom broju školskih sati historije, mjesta za lekcije iz srednjeg vijeka ima jako malo. U udžbenicima za osnovne i srednje škole predominantno preovladavaju sadržaji novovjekovne i moderne historije. Kompletna evropska srednjovjekovna historija svedena je na nekolicinu "najbitnijih" događaja, te se bazira na gotovo isključivo političku historiju, dok se pitanja iz kulturne, društvene, privredne i ekonomske prošlosti skoro i ne pojavljuju. U ovakvom stanju, kao poseban poraz za bosanskohercegovačku medievalnu struku, ističe se površna i nepotpuna obrađenost historije srednjovjekovne Bosne.

Da ovakvo stanje nije iznenađujuće, lako se zaključuje ako se pažljivije osvrne na poziciju i zastupljenost medievalne struke u institucijama čija je nadležnost historija (muzeji, fakulteti, instituti), te podršku koju ona (ne) dobija, u smislu finansiranja, na državnom i ostalim nivoima. Pri Univerzitetu u Sarajevu funkcionišu tri instituta usmjerena ka historijskoj nauci (Institut za historiju, Orijentalni institut, Institut za istraživanje ratnih zločina), a niti jedan od njih se primarno ne bavi srednjovjekovnim studijama, te je broj uposlenih medievalista u njima procentualno zanemarljiv. Kao centar za "proizvodnju" kadrova i naučnih publikacija iz oblasti medievalistike, Odsjek za historiju pri Filozofskom fakultetu u Sarajevu također oskudijeva mjestima za stručnjake iz oblasti srednjovjekovne historije. Shodno situaciji, vjerovatno ne treba ni isticati nedostatak i nepostojanje srednjovjekovnih muzejskih institucija, pa čak ni postavki u već postojećim, ili npr. časopisa specijaliziranih za objavljivanje naučnih radova iz ove oblasti historijske struke.

Ipak, osvrnemo li se na aktuelnost i zastupljenost srednjovjekovnih tematika u društvenoj zajednici, mogla bi se dobiti potpuno pogrešna i kontradiktorna slika. U posljednjim decenijama bosanskohercegovačke prošlosti, pitanja vezana za srednjovjekovnu Bosansku državu dobila su izuzetan značaj. Nacionalističke ideologije u zamahu počele su vrlo rado manipulirati historijskim događajima, a idealno područje za takva nastojanja vidjeli su i u baštinjenju historije srednjovjekovne Bosne. Trend koji je svoj procvat doživio devedesetih godina 20. vijeka, a veoma je aktuelan i danas, izrodio je i čitav niz publikacija koje tematiziraju bosansko srednjovjekovlje. Ideološki obojena i sa kvazinaučnim pristupom, ova publicistika skoro u potpunosti je u javnosti zasjenila ozbiljne medievalističke studije. Na taj način, svako naučno utemeljeno istraživanje je postalo manje bitno, a u prvi plan su došle aktuelne, političko-ideološki podobne interpretacije historijske stvarnosti. Jasno je da u takvom okruženju nema sredstava koja bi se ulagala u naučne projekte, stručna istraživanja i nove generacije medievalista.

Bez finansiranja, ulaganja, prostora za rad i napredovanja u struci, postavljaju se i brojna pitanja vezana za perspektivu i opstajanje medievalistike u Bosni i Hercegovini. Da li će ova struka zaista uspjeti da "preživi" u ovakvim uslovima? Da li će se rad istraživača svesti samo na domen ličnog entuzijazma? Kakvu budućnost imaju mladi istraživači i studenti historije koji su svoj rad usmjerili ka srednjovjekovnim studijama? Da li u Bosni i Hercegovini postoji želja i potreba za novim istraživanjima i saznanjima iz njene srednjovjekovne prošlosti i da li ima potrebe za školovanje novog, mladog kadra koji će pokretati ta istraživanja? Te, konačno, da li bosanskohercegovačkoj nauci trebaju medievalisti i medievalistika?

Iz trenutne perspektive situacija zaista nije obećavajuća. Sve manji broj naučnih publikacija, skupova i mladih ljudi koji se bave medievalnom strukom, dosta slikovito govori o tome. Naučne smjerove i doktorske studije iz srednjovjekovne historije pohađaju studenti koji uspiju da ih finansiraju isključivo vlastim sredstvima, a motivaciju za bavljenje medievalistikom pronalaze samo u sopstvenom entuzijazmu, jer mjesta za njih u bosanskohercegovačkom naučnom životu gotovo da nema.

Da je stanje dosta alarmantno, pokazali su otvorenim pismom najvišim državnim i naučnim institucijama istaknuti prestavnici struke, profesori srednjovjekovne historije na Odsjeku za historiju Filozofskog fakulteta u Sarajevu i članovi Društva za proučavanje srednjovjekovne bosanske historije "Stanak". [1] Uz prikaz stanja u struci, te marginalizovanosti medievalistike u bosanskohercegovačkoj nauci iznešeni su stavovi i upućeni zahtjevi. Oni se prvenstveno odnose na revidiranje mjesta medievalistike u smislu državne podrške nauci, promjene u kadrovskoj politici naučnih institucija i podršku u osnivanju instituta za historiju srednjovjekovne Bosne. U završnim redovima sublimirana je misao koja iskazuje srž problema, a kojom se može zaključiti i ovaj osvrt:

"Mlade ljude koji su spremni na nemoguće misije nećemo odvraćati da se bave Srednjim vijekom, ali oni moraju znati da je to kruh od sedam kora i da na svom putu znaju da su zaista sami i da im treba puno kredita i sreće.

Jedino mjesto na kojem djelujemo – Društvo “Stanak” – središte medievalnog entuzijazma danas zatvaramo, zaleđujemo do daljnjeg jer u ovakvim uslovima ni u ovom virtuelom mjestu ne možemo ohrabrivati mlade ljude i davati im nadu koja je jednostavno na izmaku."

Autor: Amar Đulović, Prometej.ba

[1] Stanje i perspektive medievalistike u Bosni i Hercegovini (8.2.2017.) Dostupno na: http://stanak.org/bs/vijest.php?id=92