Lejla Redžović nekadašnja je novinarka i urednica na BHT-u. Već dugo živi i radi u Kanadi. U serijalu „Sjeverno od 49“ piše o Kanadi, njezinoj istoriji, ljepoti i prostranstvima, o njenoj demokratiji i nedemokratiji, o suživotu anglofona i frankofona, o borbi za otcijepljenje i o borbi za opstanak, te o svemu što ovu zemlju čini i velikom i malom u isto vrijeme.

U 13. epizodi piše o arhipelagu koji pripada kanadskom prvom susjedu – Francuskoj.

Kanađani graniče sa tri zemlje i kao prave komšije, sa dvije od njih su već bili u ratu. Sa Amerikancima su se, dok su još bili britanska kolonija, tukli 1812. godine i pobijedili, sa Dancima su nedavno potpisali sporazmu o prekidu razmjene viskija na ostrvu Hans i izvukli neriješeno. Ovi treći, Francuzi, s njima nikad nije bilo rata. Kako će i biti kada skoro niko nikad nije čuo da Kanada graniči sa Francuskom i da postoje neki Francuzi dvadesetak kilometara od kanadske obale.

Na kraju krajeva, otkud oni s ove strane Atlanskog okeana kad se lijepo zna da su ih Britanci otjerali od kuda god su mogli?

Sent Pijer i Mikelon (Saint-Pierre et Miquelon, Sveti Petar i Mikelon) arhipelag od osam ostrva u Atlanskom okeanu svega je sat vremena trajektom od kanadske provincije Njufaunland, ali ne pripada Kanadi. Na samim rubovima Apalači planina, 242 kvadratna kilometra je sve što je ostalo od nekadašnje francuske imperije na ovom kontinentu. Kamenita i gola ostrva sa strmim obalama i skoro nepostojećim slojem zemlje za obrađivanje, dijeli samo 19 kilometara od Kanade i više od 4000 od matice zemlje, Francuske.

Sent Pier i Mikelon su jedina teritorija koju su Francuzi uspjeli sačuvati u Sjevernoj Americi.

U šesnaestom vijeku, otkrivajući atlansku obalu i današnju Kanadu, Žak Kartijer je u ime francuskog kralja proglasio arhipelag francuskim. Baski, Normani i Bretoni su često dolazili u ribarenje u ove krajeve, ali nije bilo stalne nastambe sve do kraja 17. vijeka. Francuski ribari su mu dali ime Sent Pijer i Mikelon. Početkom 18. vijeka, ostrva su osvojili Britanci i preimenovali ga u Sveti Petar. Nije dugo trajalo, odmah poslije Sedmogodišnjeg rata, Francuzi su predali sve svoje sjevernoameričke kolonije Britancima a ovi su im, kao pravi dobročinitelji, vratili Sent Pijer i Mekelon. Ljubav im nije dugo trajala, Francuzi su stali na stranu Amerikanaca u njihovoj borbi za nezavisnost, a Britanci su zauzvrat osvojili arhipelag, uništili koloniju i vratili ljude u Francusku.

U narednih sto godina, ostrva su prelazila iz ruke u ruku, nesretni ostrvljani nikad nisu znali kad zalegnu uveče pod čijom će čizmom ujutro osvanuti. Tukli su se Francuzi i Britanci oko njih kao da su rajska ostrva u tropskim vodama, a ne nekoliko kamenih peća u hladnom Atlantiku. Nakon viševjekovnog franko-britanskog natezanja i jednog neuspjelog američkog pokušaja kupovine ostrva, situacija je konačno riješena. Kolonija je poslije Drugog svjetskog rata postala francuska prekomorska teritorija sa specijalnim statusom.

Stanovnici ostrva imaju francusko državljanstvo i pravo da glasaju na francuskom izborima. Biraju i šalju svog senatora u francuski parlament i imaju određenu autonomiju kada su u pitanju porez i carina.

Francuska šalje specijalnog izaslanika na ostrva da predstavlja nacionalnu vladu.

Arhipelag ima osam ostrva, ali su samo dva naseljena. Oko 6000 ljudi živi na većinom goloj, kamenitoj zemlji, koja, što zbog oštre klime, što zbog kamena, nije pogodna za obradu niti za uzgoj životinja. Kroz istoriju su se stanovnici većinom bavili ribolovom. Otkako je kanadska vlada polovinom dvadesetog vijeka ograničila ulov ribe, ostrvska ekonomija je na koljenima. Pola im budžeta donacijama puni francuska vlada. U matici zemlji ostvrljane zovu „najskupljim Francuzima na svijetu“.

Na ostrvu će vam reći da nije uvijek bilo tako i da su oni svojevremeno imali prvorazredan biznis. Nije bio baš sto posto legalan, zapravo, nije uopšte bio legalan, ali ko te pita kad se svi bogate? Otkako su ostrva prvi put naseljena, krijumčarenje im je bila važna dopunska aktivnost, ali je svoj procvat doživjelo početkom prohibicije u Sjedinjenim Državama.

Legenda kaže da se „Tomoka“, brod Bila Mekoja, poznatog krijumčara i mafijaša, pokvario na obalama sjevernog Atlantika. Brod je bio dobro poznat američkoj obalnoj straži i nije bilo šanse da ga popravljaju u bilo kojoj američkoj luci. Halifaks je glatko odbio poziv, u ta doba oni su bili gori trezvenjaci od Amerikanaca. Brod je morao biti popravljen, a nije bilo luke da u nju pristane niti ljudi da ga zakrpe.

Slučaj ili sudbina, kao da je sada i važno, Bili Mekoj je u jednom hotelu upoznao Folketa, čovjeka koji je pričao engleski sa francuskim akcentom i koji je bio rođen na nekim ostrvima blizu kanadske obale za koje Mekoj nikada nije čuo. Jedva ga je Folket ubijedio da ostrva postoje i da stvarno nisu kanadska nego francuska.

Kamenita i gola ostrva sa strmim obalama i skoro nepostojećim slojem zemlje za obrađivanje, dijeli samo 19 kilometara od Kanade i više od 4000 od matice zemlje, Francuske. Izvor mape: Wikimedia Commons

Nije puno trebalo da Folket nagovori Mekoja da pošalje brod u luku u Sent Pijeru uz obećanje da će ga popraviti. Uz popravku broda, Francuz je napravio poslovnu ponudu, uz razumnu cijenu i diskreciju, koju Mekoj nije mogao odbiti.

„Tomoka“ je tako postao prvi krijumčarski brod koji je uplovio u luku u Sent Pijeru, a narednih 15 godina je ostalo zapisano zlatnim slovima u istoriji ostrva. Njujork Tajms je 1931. godine objavio da su ostrva samo u jednoj godini uvezla 7 miliona litara kanadskog viskija i karibskog ruma, od čega je većina prokrijumčarena u Sjedinjene Države.

Biznis je tako dobro išao da su ostrvljani davali otkaze na regularnim poslovima koje su imali da bi radili na istovaru ilegalnog alkohola sa krijumčarskih brodova iz Kanade i sa Kariba. Fabrike za preradu ribe su pretvarane u skladišta ruma i viskija.

Šverc alkoholom je cvjetao a najpoznatiji mafijaši tog doba su se motali po ostrvu. I sam Al Kapone je dolazio na ostrvo da riješi problem drvenih bačvi u koje se viski pakovao i koje su bile previše bučne tokom transporta. Soluciju su našli u jutanim vrećama u koje su zamotavali boce da se ne polupaju i ne stvaraju buku u prometu. Kapone je spavao u hotelu Robert koji je danas jedna od top turističkih atrakcija na arhipelagu.

Na žalost po ostvrsku ekonomiju, prohibicija nije vječno trajala pa su se 1933. godine, novopečeni šverceri i krijumčari sa francuskih ostrva nadomak kanadske granice morali vratiti svojim starim, legalnim i slabo plaćenim poslovima.

Priče o Al Kaponeu, švercu, krijumčarenju, i sve u svemu, živopisnoj istoriji arhipelaga, danas su u turističkoj ponudi za svakoga ko posjeti ostrva. Osim istorije i prekrasne prirode, ostrva nude Evropu sat vremena trajektom od Sjeverne Amerike.

To što su tako blizu Kanade, uopšte ih ne smeta. Oni imaju svoja pravila po kojima žive. Ako ih želite posjetiti, pripremite pasoš. Idete na francusku teritoriju, pripremite euro. Priča se francuski, jede se francuska hrana, piju se francuska vina, voze se francuska auta, imaju privilegiju koja ne postoji nigdje drugo u Sjevernoj Americi: dva sata slobodno u podne da jedu i malo prilegnu poslije ručka.

Sent Pijer i Mikelon imaju svoju vlastitu vremensku zonu, pola sata ispred kanadskog Njufaunladna, imaju vlastitu kulturu i način života koji je drugačiji od kanadskog ili američkog. Za stanovnike sjevernoameričkog kontinenta, ova su ostrva pravo evropsko iskustvo. Radnje se zatvaraju u podne, nedjeljom ništa ne radi, večera se servira puno kasnije nego što je običaj u Kanadi, ljudi stoje u redu ispred pekare da kupe frišak hljeb i bagete, ulice ne zovu po službenom imenu nego po osobama koje žive u njima. Fasade kuća su u pastelnim bojama, pa u onom sivom kamenu izgledaju kao najljepše cvijeće što u ljetnim mjesecima krasi obalu Atlanskog okeana.

Ostrva su mala i neobična, priroda je pomalo surova ali prekrasna, nordijska sa dominantnim hladnim bojama čiju sivo-plavu dominaciju razbijaju prekrasne šarene kuće pastelnih boja, uske ulice, kafanice i trgovine umetnute između stijena i okeana.

Brodice se ljuljuškaju u luci, većinom podsjećaju na slavne dane krijumčarenja i ribolova. Atlanski okean živi u harmoniji sa ostrvima, za sunčanih dana primi blještavu plavu boju i krasi sve što okružuje, za mračnih dana postane siv kao ostrva i tada je teško razabrati gdje prestaje voda a gdje počinje kamen.

Ljudi su neobični, po malo između dva svijeta, skriveni na ovom mjestu za koje većina ljudi uopšte ne zna da postoji, žive svoj francuski život na rubovima Kanade.

I naravno, nemojte napraviti grešku i reći stanovnicima ostrva da je kod njih „isto kao u Francuskoj“ jer ima odmah da vas isprave: Nije isto kao Francuska chèrie, ovo jeste Francuska.

Lejla Redžović, Prometej.ba