Fotografija: Kolaž iz dviju emisija Avde Avdića televizije Hayat

Premijer Kosova Albin Kurti u ovom trenutku je regionalno veoma poznata javna ličnost. Živahan, harizmatičan, suverenista i čvrst u svojim stavovima može se činiti kao dašak nove snage i mladalačkog prkosa u starim temama etničkih natezanja na prostoru bivše Jugoslavije. Kurtijev politički uspon i karijeru ću ukratko prikazati hronološki. U javnom prostoru pojavljuje se za vrijeme NATO bombardovanja Srbije zahtijevajući radikalizaciju borbe za samostalnost Kosova. Nakon toga, Kurtija beogradske bezbjednosne službe hapse 2000. godine, osuđen je za djelo prijetnje "državnoj bezbednosti Srbije", pod pritiskom međunarodne zajednice, zajedno sa drugim političkim zatovrenicima iz tog perioda biva pušten na slobodu i od tada do danas u različitim oblicima djeluje u javnom prostoru Kosova.

Pokret samoopredjeljenja (albanski: Vetëvendosje) formira 2005. godine. Pokret se pozicionira kao radikalna opozicija tzv. ratnoj političkoj eliti Tačija i Haradinaja, koju je optuživao za kriminal, korupciju i izdaju oslobodilačke borbe zbog pljačke države i korumpirane vlasti. Kurti i Pokret samoopredjeljenja se protive i prisustvu zapadnih organizacija na Kosovu, koje su opisivali kao „zapadno kolonijalno prisustvo“, optužujući ih da su na Kosovu prisutni zbog svojih geopolitičkih interesa, ali i da uporedo zloupotrebljavaju prirodne i druge resurse Kosova zarad profita. Ovakav stav je bio usuglašen stav kosovske radikalne ljevice, koja je tvrdila da je srpsku okupaciju Kosova zamijenila nova zapadanjačka okupacija, te da je autonomija iz ruku jednog hegemona prešla u ruke drugog hegemona. (Više u članku Agona Hamze, Kosovo: The Long Indepenence Day.)

Kurti je u javnosti bio okarakterisan kao kosovski Mao Ce, Lenjin ili Čegevara, dašak slobodarskog duha i revolucionarnog otpora u teškim vremenima za zajednicu koja je tražila svoju državu. Pod takvom ideologijom i svojom harizmom okupljao je omladinu, pretežito iz siromašnog dijela kosovskog društva, koja je svoj socijalnu bunt iskazivala na ulicama, ispisujući grafite, organizirajući različite političke aktivnosti i pomjerajući granice zakonitosti, stvarajući odista jak radikalni ljevičarski pokret. Samoopredjeljenje je bio jedan antiestablišmentski pokret, koji se polako transformirao u kosovski establišment.

Međutim, Albin Kurti je u svojoj lepezi političkih ciljeva i jak zagovornik ideje o Velikoj Albaniji i jedan od najradikalnijih protivnika bilo kakvih pregovora sa Beogradom, koje je smatrao okupatorima, a ne stranom u pregovorima. Bio je glasan protivnik Briselskog sporazuma, a ključna parola njegovog pokreta je bila „Nema pregovora – samoopredjeljenje“. Svoj odnos prema Srbima na Kosovu i srpskoj manjini je najjasnije pokazao kada je stupio na vlast na Kosovu, isključujući predstavnike Srpske liste iz participacije u vladi Kosova, te umanjujući kapacitet manjinskih prava srpske zajednice na Kosovu iz dana u dan.

Politika i metoda Albina Kurtija je sinteza radikalnog nacionalizma i radikalnog ljevičarskog pristupa, skoro pa komunističkog metoda djelovanja. Naravno, kao i većina radikalnih ljevičara i nacionalista, institucionalizacijom svoje politike on je ublažavao lijeve ideje, ali nastavio da održava svoj nacionalistički program. Danas se radi o nešto otvorenijim i pragmatičnijim stavovima prema pregovorima sa Srbijom i ulozi SAD i EU na Kosovu, ali i dalje postoji čvrsta eksploatacija lijevih autonomaških ideja u nacionalističkom narativu.

Takva sintetička politika koja je sadržavala narativ o borbi protiv korupcije, čvršćem stavu prema Srbiji i Zapadu (ponekad ih stavljajući u isti koš, a ponekad Zapadu davajući karakter kolonijalnog upravitelja) i određenog narodnjačkog socijalnog senzibiliteta ga je dovela na poziciju premijera i čini se da je svakim danom tu sve čvršći.

Ukoliko vam se obrisi ove sintetičke politike čine poznatim i u bosanskohercegovačkom kontekstu, onda imate dobar osjećaj za prepoznavanje obrazaca. Kurtijeva harizmatična ličnost, želja ka autonomiji, revolucionarni otpor i čvrsti stavovi u kombinaciji sa tinjajućim etničkim nacionalizmom isfrustriranih južnoslovenskih zajednica čije nacionalno pitanje još uvijek nije izvedeno do kraja - savršen je recept za uspjeh njegove sintetičke politike koji se počeo prelijevati (slučajno ili namjerno, ostavljam vama da razmislite) na Bosnu i Hercegovinu i Crnu Goru.

Možemo vidjeti protagoniste koji sinhronizovano djeluju u ovom narativu od Prištine, preko Podgorice do Sarajeva, insistirajući na svom lijevom identitetu, ali u potpunosti odbacujući internacionalistički i humanistički integrativni element svakog lijevog identiteta i fokusirajući se na sintezu ljevičarskog pojma autonomije i slobode sa etničkim nacionalizmom.

Najbolje usvajanje metode onoga što ćemo zvati sintetička politika (zbog njene umjetne sinteze, neprirodne fabrikovanosti koja nije krenula politički prirodno, već se radi o skoro pa labaratorijskom kombinovanju različitih političkih supstanci), rade potrošeni i iskusni salonski ljevičari Milo Đukanović i Željko Komšić. Međutim, Đukanović nije mogao time da sapere svoju ostavštinu kriminala i korumpirane države, te apsolutne odgovornosti za to, zbog čega i gubi izbore. Politički ga je ubila činjenica da je zapravo on bio predstavnik establišmenta.

Sa druge strane Željko Komšić i njegova politika, koja se početkom 2018. godine činila potpuno pogubljena i na kraju svog roka trajanja, danas buja kao nikada i radi se o politici i ideologiji sa najvećim rastom na prošlim izborima, a koja ima odličan kapacitet da bude pobjednička na nastupajućim izbornim ciklusima. Usvajajući ovu sintetičku politiku, Komšić i njegova klika savršeno su uklopili tinjajući bošnjački nacionalizam, osjećaj frustracije i nedovoljne političke važnosti u bosanskohercegovačkoj federaciji, folklorno nasljedstvo komunizma i antifašizma, te otpor prema „zapadnom okupatoru“, odnosno kolonijalnom upravniku, kako karakterišu visokog predstavnika Christiana Schmidta, zarad svojih sitnih političkih ciljeva.

Komšić za ovo mora biti zahvalan grupi koja ga prati, a koja podrazumijeva Albina Zuhrića, Nihada Hebibovića, Reufa Bajrovića, Avdu Avdića i ostale javne pojave koje se s vremena na vrijeme recikliraju u javnom prostoru. Iako je i Komšić čovjek koji se nalazi na javnim funkcijama već 30 godina, on nikada nije percipiran kao predstavnik političkog establišmenta, već kao „narodni čovjek među političkim vukovima“. To mu je u poređenju sa Đukanovićem bila komparativna prednost, te je uspio dobro da zaobiđe antiestablišmentski narativ, odnosno da ga do neke mjere i integrira u svoj. Priča o kreditima, stanovima, nemogućnosti njegove žene da plati račun u prodavnici (premda samo on već decenijama prima platu od preko 5000 maraka mjesečno – trenutno je izašla na preko 6200 KM) je dio te samoidentifikacije. Ipak, od Kurtijevog narativa, Komšićev obuhvata samo dio koji se uglavnom veže za lijevi i ustavni nacionalizam, te navodnu politiku otpora prema srpskoj, hrvatskoj i zapadnjačkoj hegemoniji.

Komšićeva ideološka koalicija sa SDA i rigidnim bošnjačkim nacionalizmom pod kontrolom Bakira Izetbegovića je sasvim prirodna. Komšićevsko-kurtijevska sintetička politika nema problem da sarađuje sa etničkim nacionalizmom. Odnosno, oni prihvataju određene pluralističke razlike u načinima praktikovanja života unutar homogene nacionalne zajednice. Time se u političkom smislu tope neke od dosadašnjih banalnih iskonstruisanih društvenih opozicija u bošnjačkom i sarajevskom društvu: džamija – kafana, folk kultura – urbana kultura, papci – građani i ostale navodne stratifikacije koje su pravile socijalnu klasifikaciju u Sarajevu i većinski bošnjačkom dijelu Bosne i Hercegovine. Komšićeva sintetička politika je utopila subkulturološke razlike u bošnjačkom društvu i sve je podvučeno pod jednu nacionalnu istinu, a koja podrazumijeva neprevaziđenu čistoću borbe Armije BiH i nju kao predstavnicu antifašističke borbe, ideje o građanskoj Bosni i Hercegovini i Željka Komšića. Zato danas na istom frontu imate cugere iz obližnje birtije koji se kunu u Tita i Jugoslaviju i fanove Mladih muslimana, što je jedinstven uspjeh komšićevske uravnilovke mišljenja. Svaki pokušaj iskoraka iz bošnjačke nacionalne istine i folklora oko nje, te zagovaranje univerzalnih vrijednosti biva koljački napadnuto od strane bliskih medija i specijalnih online brigada. Kao proizvod sintetičke politike nacionalizma i folklorne nostalgije izgrađene o socijalizmu pojavljuje se i jačanje nacionalističkih elemenata u tzv. građanskim strankama poput Naše stranke i SDP BiH.

Zajednički neprijatelj ove dvije podvrste nacionalizma, čistog etničkog i komšićevsko-kurtijevskog sintetičkog nacionalizma su bilo kakvi obrisi progresivnog i internacionalističkog mišljenja, a o djelovanju da ne govorimo. To dobro pokazuje primjer orkestriranog napada na Damira Nikšića nakon što je u jednom TV gostovanju rekao da jedino u Hrvatskoj imamo primjere ljevičarskog djelovanja, nazivajući to „naprednijim mišljenjem“.

Ovo je savršeno iskorišteno te u komšićevsko-kurtijevskom sintetičkom metodu predstavljeno kao autošovinizam, potčinjavanje spoljnom neprijatelju i glorifikovanje drugog koji nije dio subjektiviteta bosanstva-bošnjaštva i prateće istine, nauštrb naše nacionalne vlastite pameti, integriteta i identiteta. Slikoviti primjer je tweet Albina Zuhrića, Komšićevog zastupnika i ideološkog operativca:

„Malo je poznato da je Crna legija, ustaska “elitna” jedinica, formirana u Sarajevu, na Kosevu, kao Sarajevski ustaski logor, i da je prvi zapovjednik bio Becir Lokmic. Francetic vrlo vjerovatno ne bi ni postao zapovjednik kasnije, da Lokmic nije poginuo. Uvijek je u Sarajevu bilo onih kojima je Zagreb bio “nas”, onih koji su u borbi za suverenost i dostojanstvo bili uteg, a ne suborci kako su trebali biti. U svaku borbu se ide sa hendikepom, pa je zaista cudo da imamo i ovo trunku nezavisnosti.“

Albin je svjesno u službi cilja zanemario da su Bosnu i Hercegovinu od fašista oslobodile multinacionalne, odnosno internacionalne partizanske brigade sa ogromnim brojem Srba, velikim brojem Hrvata i Bošnjaka. Zuhrić pokušava Nikšiću, deklarisanom antifašisti i internacionalsti, podvaliti fašističko nasljedstvo i metodu kolaboracije i potčinjavanja, dok on svakodnevno prisno sarađuje sa strankama koje otvoreno baštine tradiciju kolaboracije sa ustaškim režimom.

Postmoderna i sintetička metodologija djelovanja u potpunosti izluđuje političkog subjekta u većinski bošnjačkom dijelu Bosne i Hercegovine, koji satran osjećajem frustracije, ponižavanja u „vlastitoj kući“ i objektivnim stradanjem, ima potrebu da se artikuliše i konačno ponosno kaže stav. Ipak, tu artikulaciju mu za razliku od revolucionarnog Kurtija, koji se najeo ćelijske prašine i bio istinski nosioc antiestablišmentske politike, ali i zagrizao u nacionalizam, nude salonski i oportunistički nacionalisti poput Komšića, Zuhrića, Bajrovića i ostalih. Isti oni koji već desetinama godina guraju zadnjicu različitim figurama i uticajima, od Lagumdžije, Amerikanaca do Komšića, a zbog toga im treba skinuti kapu. Čitavom projektu savršeno kumuje i užasna politika i ogromna pogubljenost Naše stranke i SDP-a koji zadnjih devet mjeseci izgledaju kao napušteni kučići na Trebeviću.

Komšićevska sintetička politika će ostaviti trajan problem na Bosnu i Hercegovinu, naročito među njegovim glasačima i ljudima koji vjeruju u njegove demagoške izjave, ali i na čitavom građanskom i lijevom spektru Bosne i Hercegovine. Stvaranje lažnog osjećaja snage koja potiče novu zaluđenu političku imaginaciju proizvest će pogubljenog i dezavuisanog političkog subjekta sa zabludom o vlastitim mogućnostima, po uzoru na miloševićevski nacionalizam, koji se može smatrati praocem ove sintetičke politike. Takvim putem ćemo za pet godina (ako nemamo već) imati šest nacionalizama „a-la srpski nacionalizam 90-ih“ koji će samo tražiti manjinu da na nju projektuju frustraciju svoje vlastite malenkosti. Nije važno da li će ta manjina biti unutrašnjeg ili vanjskog karaktera. Upravo u kontekstu srpskog nacionalizma se može imati razumijevanje na ovu reakciju Bošnjaka, Crnogoraca ili kosovskih Albanaca, ali ići u istom pravcu je potpuno pogrešno izvlačenje povijesnih zaključaka. Možemo vidjeti da Kurtijeve politike i pristupi služe kao jedinstvena zastava u navodnoj borbi sa srpskim nacionalizmom. Kurtijevo ime koriste svi, od Sarajeva do Prištine, on postaje simbol nove nacionalističke borbe sa srpksim nacionalizmom.

Komunizam i nacionalizam su dva ideološka projekta nastala u isto vrijeme, oni su pokreti bunta i otpora prema nekoj dominantoj društvenoj sili. Borba protiv stranog okupatora, neuračunljivog prestolonaslijednika ili kapitaliste koji izrabljuje je imala sličan politički korijen. Zbog toga nacionalističko iskorištavanja lijevih metoda nije nešto iznenađujuće, jer se u oba slučaja radi o pitanju političke artikulacije frustracije, ponosa i samodostojanstva. Ključna razlika je da komunizam i lijeve ideje počivaju na univerzalnim i humanističkim ciljevima oslobođenja potčinjenih i ostvarivanja nove slobode, dok je nacionalizam ekskluzivan za jedan narod ili etniju. Nacionalizam je isključivo pitanje slobode kolektivne prirode, dok je komunizam pitanje slobode i na kolektivnom i individualnom nivou.

Ohrabrujuće je da sve ovo pokazuje da postoji dobar kapacitet za ljevičarsku političku artikulaciju, kada bi se osposobila i organizovala skupina ljudi u punom kapacitetu socijalne solidarnosti, internacionalizma, ponosa i samopoštovanja. Međutim, ostaje nam da sanjarimo o tome, dok se danas time kite Komšić i Kurti, koji izgledaju kao najcrnja distopija narodnooslobodilačkih pokreta sa početka 20. stoljeća. Do tada, živjeli nosioci postjugoslovenske sintetičke politike nacionalizma i socijalizma - Albin Kurti i Albin Zuhrić.

Faris Šehović, Prometej.ba