Na kraju trijasa, geološkog perioda koji obuhvata vreme od oko pre 245 do oko pre 202 miliona godina, barem polovina živog sveta na kopnu i u okeanu bila je istrebljena, otvorivši put dinosaurusima da dominiraju Zemljom tokom narednih 135 miliona godina.


Naučnici su dugo sumnjali da su ogromne vulkanske erupcije bile razlog masovnih izumiranja, ali sve do sada nisu bili u mogućnosti da utvrde tačan datum kada su se dogodile.


U novom istraživanju, objavljenom u časopisu Science, naučnici tvrde da se masivne erupcije, posledica toliko moćnih da bi površinu veličine Sjedinjenih Država mogle zakopati naslagama od preko 90 metara lave, vremenski poklapaju sa periodom nakon kojeg brojne biljne i životinske vrste nestaju iz fosilnih tragova.


„Pre oko 201 miliona godina, tektonske sile su počele da cepaju superkontinent Panagea“ –  kaže Terens Blekburn, geolog sa Karnegi instituta za nauku iz Vašingtona, autor ovog istraživanja. „Podzemni sloj stena je počeo da se topi, praveći prolaz orgromnim erupcijama lave."


Ovaj proces rascepljenja, koji jestvorio basen Atlantskog okeana, odigrao se između dva dela Panagee koja su kasnije postala severna Amerika i Afrika.


Ogromne erupcije i poplava bazalta događale su se u četiri etape u periodu od 600.000 godina, što je prvi nastup vulkanizma koji je doveo do izumiranja velikog broja organizama, kaže Blekburn.


Neki drevni preci krokodila, životinje čiji je izgled podsećao na današnje jegulje, kao porodica sisara pod nazivom terapsidi, su zauvek izbrisani sa lica Zemlje i nakon ovog perioda nestaju iz fosilnih zapisa.

 


Vremeplov

Do sada je margina greške prilikom računanja perioda ovih erupcija varirala između jednog i tri miliona godina, stvarajući nesigurnost oko toga šta se dogodilo prvo: masovna ekstinkcija raznih vrsta ili megaerupcije.


Ali upotrebom retkog minerala cirkona, koji se nalazi u magmatskim stenama poput bazalta, naučnici su uspeli da suze grešku merenja na 20.000 do 30.000 godina – ukazujući na početak erupcija tačno pre masovnog izumiranja vrsta.


„Cirkon je savršeni vremeplov za određivanje starosti ovih stena“ – kaže Blekburn. Kada se mineral kristališe, on sadrži uranijum čiji je period raspada u odnosu na olovo poznat. „Merenje odnosa uranijuma i olova u uzorcima nam omogućuje da odredimo tačnu starost ovih kristala“, objašnjava Blekburn.


Tačnim određivanjem redosleda događaja, po kojem su erupcije prethodile nestanku vrsta, naučnici koji se bave pravljenjem modela klimatskih promena su u stanju da ukažu na specifične mehanizme istrebljenja vrsta.


Postoje dokazi da su početne vulkanske erupcije udvostručile količinu ugljen-dioksida u atmosferi, što je zatim dovelo do globalnog porasta temperatura i povećanja kiselosti okeana. Sve ovo se dogodilo veoma brzo, što brojnim organizmima nije dalo dovoljno vremena da se prilagode promenama.


„Ima i znakova oporavka života nakon svake kasnije erupcije“ – kaže Blekburn, „što predstavlja posebno interesantan nalaz.“


Kasnije erupcije nisu izbacivale onoliku količinu lave kao ona prva, ali ostala istraživanja ukazuju na to da se nivo ugljen-dioksida u atmosferi samo povećavao nakon svake naredne erupcije, održavajući klimatske uslove koji su doprineli masovnom istrebljenju.


Istraživači nisu sigurni kako su određene vrste uspele da prežive ove uslove.


dinosaurus

 


Zanemarena teorija

„Svi slučajevi masovnog istrebljenja su povezani sa velikim erupcijama“ – kaže Pol Rene, geolog i stručnjak za određivanje starosti stena. Ipak, uloga vulkanskih erupcija u brisanju velikog broja organizama sa lica Zemlje do sada je uvek zanemarivana dok su teorije o udarcima asteroida bile opšteprihvaćene.


Jedan od najpoznatijih slučajeva udarca asteroida u prošlosti se dogodio pre oko 65 miliona godina i smatra se krivim za nestanak dinosaurusa.


„Taj jedan događaj uticao je na opšte razmišljanje o nestanku vrsta i podstakao ubeđenja da do većine masovnih izumiranja vrsta dolazi usled udaraca asteroida“ – kaže Rene.


On čvrsto veruje da su velike vulkanske erupcije zaista igrale odlučujuću ulogu u masovnom istrebljenju na kraju Trijasa, na šta ukazuju i rezultati istraživanja koje su sproveli Blekburn i kolege.


Rene ističe da je čak i moguće da je asteroid za koji se smatra da je istrebio dinosauruse zapravo samo dovršio posao koji su velike erupcije u Indiji započele.


NATIONAL GEOGRAPHIC SRBIJA